Tarihi Kubbeyi “Shingle” Kaplamak…

Bugünkü gözlemimizi bir yanlışın düzeltilmesi ya da burada örnekleyeceğimiz uygulama gibi çevremizde dikkatsizce onlarcası yapılanlardan bir tanesinin örneklenmesi için ele alıyoruz. 
Bizi bu konudaki gözleme iten mimdap izleyicisi meslektaşımız sayın Gökşan Yücedağ’ın göndermiş olduğu şu mesajdır:

“İyi günler, Size bu iletiyi geçenlerde İznik’i gezerken tesadüfen şahit olduğum ve bir mimar olarak beni son derece rahatsız eden bir uygulamayı haber vermek için gönderiyorum. İznik merkezde tarihi II.Murat Hamamı restorasyon çalışmaları dahilinde kubbe üst örtüsü olarak kiremit yerine shingle kullanılıyor. Böyle bir uygulama restorasyon ilkelerine tamamen aykırı. Bu uygulamaya müsaade eden yetkilileri buradan esefle kınıyorum. Sizlerin de bu uygulamanın durdurulması konusunda gerekli hassasiyeti göstermenizi önemle rica ediyorum.
G.YÜCEDAĞ, Y.Mimar”

Bu konudaki bilgi ve yorumlarımızı aktarmadan önce mimdap olarak cevaben sayın Yücedağ’a bu gözlemi kendisinin detaylamasını, aslında yerinde tespit ettiği bu çarpıklığı kendisinin izah etmesini ve bu metni kendisinin yazmasını rica ettik fakat şu ana kadar yanıt alamadığımızdan şimdi biz onun dertlendiği meseleyi yazıya döküyoruz.. Ancak sayın Yücedağ bu noktadan sonra katkı vermek isterse de sayfamızın kendisine açık olacağını belirtmek isteriz.

Söze gerek var mı?

İznik’te yakın bir zaman önce tarihi II. Murat Hamamı ya da (Hacı Hamza Hamamı) için bir onarım ve restorasyon ihalesinin açıldığını İznik basınının muhtelif haberlerinden görüyoruz.
Bunlardan 1.08.2010 ‘daki haber şöyle: “Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan ihalelerle Bursa’daki 12 eşsiz eser daha eski güzelliğine kavuşacak. Osmangazi, Yıldırım, Mudanya, İznik, Kestel, Mustafakemalpaşa ve Karacabey ilçelerindeki eserlerde yapılacak restorasyonlarla Bursa’nın tarihi eserleri yenileneceği öğrenildi. İznik’teki 2. Murat Hamamı ihalesi onay aşamasında olduğu ihaleler onaylanır onaylanmaz çalışmalara başlanılacağı öğrenildi.” (İznik Rehber’den Hüseyin Balcı Haberi)

Çifte Hamam olarak da anılan II.Murat Hamamının bundan iki ay kadar sonraki aynı haber kaynağından diğer haberinde de restorasyonun başladığı söyleniyor. 5.10.2010 tarihli haberde “İznik Maltepe Caddesinde bulunan 2.Murat Hamamı ( Hacı Hamza – Belediye Hamamı ) Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ihale sonucunda 396.820 TL ye Akman İnşaat Nakliye sanayi ticaret limited şirketi tarından restorasyonu yapılmaya başlandı. Kontrollüğü Bursa Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan restorasyon çalışması Erkek ve Kadınlar bölümü dahil olmak üzere yaklaşık bir yıl sürecek. Yetkililer olabildiğince hızlı çalışarak restorasyonu kısa sözleşmedeki bitiş tarihinden önce bitirmeyi amaçladıklarını belirttiler.” İznik Haber’den Hüseyin Balcı ve Süleyman Bilir)

Şu anda bu gözlem için içerde yapılanları da inceleme ve kritik yapılacaksa buna da bakmak elbette gereklidir. Biz bu konuyu böyle bir inceleme yapılmadığı için kritiğimizin dışında tutuyoruz. Fırsat bulunca belki bu eksiği de tamamlamamız mümkün olur.

Hacı Hamza Hamamı tarihçesi (II.Murat Hamamı-Belediye Hamamı, İznik) 
Mahmut Çelebi Camisi´nin kuzeydoğusunda Maltepe Sokak ile Belediye Sokağın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi olmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır.

Mahmut Çelebi Camisi´nin kuzeydoğusunda Maltepe Sokak ile Belediye Sokağın kesiştiği köşede yer alan bu hamamın kitabesi olmadığından ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır. Hamamın plan şekli, duvar yapım tekniği ve erkekler kısmının giriş eyvanının Yeşil Cami’ye, soğukluk kubbe kasnağının Bursa’daki Eski kaplıcaya benzerliğinden ötürü XIV.yüzyılın sonu ile XV.yüzyılın başlarında yapıldığı sanılmaktadır.

Osmanlı mimarisi hamam tipleri arasında çifte hamam olarak nitelenen gruptandır. Günümüzde erkekler bölümü hamam olarak işlevini sürdürmekte, kadınlar bölümü ise kubbe çatlaklarından ötürü kullanılmamaktadır. Hamamın erkekler kısmına güney yönündeki beş basamaklı bir merdivenle inilip, sivri bir kemerli kapıdan geçildikten sonra girilmektedir. Bu kapının doğusunda bulunan pencereler kapatılmış ve nişe dönüştürülmüştür. Buradan girilen soğukluk doğu duvarının doğrultusunda olup, üzeri tromplu kubbelerle örtülmüştür. Bu bölümün içerisinde de örülerek kapatılmış pencereler, kuzeyinde dikdörtgen bir niş, kuzey duvarında da yine iki niş bulunmaktadır. Bu bölümün etrafı oturma sekileri ile çevrelenmiştir. Soğukluğun batı duvarındaki bir kapıdan ılıklığa geçilmektedir. Ilıklık kuzeyde sivri, güneyde çapraz tonozlu bölümlerden oluşmakta olup, aynı zamanda güneyde iki hela bulunmaktadır. Sıcaklık bölümünün ortasında sekizgen mermer bir göbek taşı, bunun çevresinde de beşik tonozlu, dört eyvanlı, kare planlı halvet vardır. Halvetlerin üzeri kubbe ile örtülüdür. Bu bölümün bütün kubbeleri onarımlar sırasında betonla sıvanmış ve özelliğini yitirmiştir. Hamamın batısında külhan ve su depoları tüm cepheyi boydan boya kaplamaktadır.

Hamamın daha eski bir resmi

Hamamın kadınlar kısmı erkekler bölümünün kuzeyinde yer almaktadır. Bu bölümün soğukluk kısmına da doğudaki beş basamakla inilen bir kapıdan girilmektedir. Buradaki sivri kemerli giriş kapısı erkekler bölümüne göre daha sadedir. Soğukluk 9.30×9.30 m. ölçüsünde kare planlıdır. Bunun üzeri de tromplu sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülü olup, üzeri kiremit kaplıdır. Soğukluğun batısındaki bir kapıdan dikdörtgen planlı ılıklığa geçilmektedir. Ilıklığın kuzeyinde bir eyvan, güneyinde de kubbe ile örtülü, bir başka bölüm daha bulunmaktadır. Ilıklığın güneyindeki bir kapıdan helalara geçilmektedir. Diğer bir kapıdan da üzeri stalaktitli bir kubbenin örttüğü kare planlı sıcaklık ve halvete girilmektedir.

Hamamın duvarları kaba moloz taştan yapılmıştır. Bunun üzerinde bir taş sırasını iki sıra tuğla izlemektedir. Bu duvar örgüsünün aralarına da yer yer dikey tuğlalar yerleştirilmiştir. Köşelerde mermer blok taşlar kullanılmıştır. Bu taşların bazıları antik döneme tarihlendirilmektedir. Ayrıca pencere kemerlerinde üç sıra tuğla ve bir sıra da kesme taş kullanılmıştır.

Bu kubbe niye ‘güncel’ malzemeyle kaplı?
Soru basit aslında. Okurumuz sayın Gökşen Yücedağ’ın gönderdiği fotoğraftan da açıkça görüldüğü gibi tarihi hamam kubbesi günümüzde “shingle” denilen malzeme ile kaplanmıştır. Bitümlü yatlım amaçlı esnek levha şeklinde olup üzeri kuartz taneleri emdirilmiş ve çeşitli renkler verilen (burada bordo rengi) malzeme ısıtılarak birbirine ve yüzeye yapıştırılarak uygulanan günümüzde kullanılan malzemelerden.

Şu andaki restorasyon çalışması yapılırken Hamam ve shingle malzeme kaplı kubbesi.

Oysa tarihi değer taşıyan böylesi bir binanın asıl dış örtüsünün aynı formlu diğer eserlerde olduğu gibi muhtemelen kurşun kaplama olması beklenirdi. Bu araştırmayı yaparken gördüğümüz kadarıyla aynı eserin başka fotoğraflarından hemen yanındaki ikiz kubbenin bir çeşit kiremit ya da yassı tuğla ile kaplı olduğu görünüyor mesela. Restorasyon öncesi restitüsyon projesinde ve yine restorasyon projesinde bu detayın mutlaka bulunması gerekirken fotoğraftaki aykırı durum acaba nasıl meydana gelmiştir?

Nasıl olsa kimse anlamaz diye şantiye alanındaki tabelada ismi de görülen müteahhidin kendi kendine bu kaplamayı II Murat Hamamına layık gördüklerine inanmak istemiyoruz. Zira bir anlık gafletle yüklenicinin kubbe kaplamasını anlamadığı için değiştirmiş olsa bile ihaleyi yürüten kamu idaresinin konuyla ilgili kontrolluğunun duruma müdahale etmesi gerekirdi.

Fakat süren restorasyondaki shingle kullanımı fotoğrafta görüldüğü gibi oraya sıvandığına göre acaba şimdi neleri olmasını beklemeliyiz?

İyi niyetli, safiyane bir bakış açısıyla yayınımızın bir işe yaraması gerektiğini düşünüyoruz. Bundan başka uyarıların da olduğunu kabulüyle bu yayının da bir uyarı ve eleştiri olduğunu düşünürsek belki olumlu bir sonuca, yapılan yanlıştan dönülmesi, kubbeden shingle malzemenin kaldırılması ve restorasyon projesindeki gerçek detaya geçilmesi beklenebilir.
Bekliyoruz…

Kaynaklar:

mimdap.org
İznik Belediyesi
Life in Bursa www.lifeinbursa.com
İznik Haber www.iznikhaber.com